Manufaktura bohaterką opery! Teatr Wielki w Łodzi ogłasza wielki konkurs dla kompozytorów

To wydarzenie bez precedensu w historii współczesnej muzyki polskiej. Teatr Wielki w Łodzi ogłosił Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski na operę „Człowiek z Manufaktury” – dzieła, które nawiązywać będzie treścią do historii łódzkiego fabrykanta Izraela Poznańskiego i współczesnych losów jego tekstylnego imperium.
Konkurs skierowany jest do studentów i absolwentów polskich oraz zagranicznych uczelni muzycznych. Umożliwia kompozytorom realizację ich artystycznych ambicji, z drugiej strony – w niecodzienny sposób zwraca uwagę na Łódź i jej bogatą, wielokulturową historię. Autorem libretta opery jest Małgorzata Sikorska-Miszczuk – dramatopisarka i scenarzystka, tłumaczona na kilkanaście języków, wystawiana w wielu krajach świata. Napisała już pierwszy akt, w którym ujęte zostały epizody z życia Izraela Poznańskiego. W spektaklu wystąpi słynny aktor Wojciech Pszoniak – będzie to debiut wybitnego artysty na scenie operowej, a jednocześnie symboliczne nawiązanie do kreacji w „Ziemi Obiecanej” Andrzeja Wajdy. Mecenasem wydarzenia jest Manufaktura w Łodzi. W jury zasiądą między innymi: Joanna Wnuk-Nazarowa i Krzysztof Penderecki.
Otwarty konkurs dla kompozytorów obejmuje trzy lata pracy twórczej. Ma zakończyć się w listopadzie 2018 roku prapremierą opery „Człowiek z Manufaktury” na scenie Teatru Wielkiego w Łodzi. Od chwili ogłoszenia konkursu prace, zarówno nad muzyką jak treścią libretta, przebiegać będą etapami. Do końca 2016 roku jury z maestro Krzysztofem Pendereckim w składzie wyłoni trzech finalistów. W styczniu 2017 roku nastąpi pierwsze publiczne wykonanie fragmentów opery, a do 10 maja pierwszy akt dzieła „Człowiek z Manufaktury” musi być skomponowany. Na podstawie wykonania koncertowego pierwszej części utworu jury wybierze laureata Grand Prix, który zobowiązany jest w listopadzie 2017 roku oddać całą, już skomponowaną operę. Jej prapremiera, dokładnie rok później, przypadać będzie w 185 rocznicę urodzin Izraela Poznańskiego. Wiosną 2019 roku na rynku Manufaktury, podczas jej 13 urodzin, nastąpi premiera wersji plenerowej dzieła.

JURY KONKURSU

• prof. Krzysztof Penderecki
• Elżbieta Penderecka
prezes Stowarzyszenia im. Ludwiga van Beethovena
• Joanna Wnuk-Nazarowa
dyrektor Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach
• prof. dr hab. Urszula Kryger
Dziekan Wydziału Wokalno-Aktorskiego Akademii Muzycznej im. K. i G. Bacewiczów w Łodzi
• dr hab. Maciej Tworek
adiunkt w Akademii Muzycznej w Krakowie
• dr Wojciech Rodek
dyrektor artystyczny Teatru Wielkiego w Łodzi


POZNAŃSKI. CZŁOWIEK Z MANUFAKTURY
Ciemne, przenikliwe oczy, wysokie czoło i bujna broda. Skromny, czarny surdut i białe mankiety. Pełen powagi i dostojeństwa. Tak uchwycił Izraela Poznańskiego malarz Stanisław Heymen. Portret wisi do dzisiaj w dawnym Pałacu Poznańskich w Łodzi.
Izrael Poznański to postać niezwykła: z jednej strony religijny, przestrzegający zasad i tradycji Żyd, z drugiej – Europejczyk pełną gębą, który potrafił wykorzystać zdobycze techniki, by stworzyć jedną z najnowocześniejszych firm w państwie carów. Dla jednych to bezwzględny wyzyskiwacz, dla innych filantrop, który zbudował pół Łodzi.
Do Łodzi – Ziemi Obiecanej – trafił gdy miał rok, wraz z rodzicami w 1834 roku z pobliskiego Aleksandrowa Łódzkiego. Jako 19-latek przejął rodzinny interes. Zanim ojciec przekazał Izraelowi firmę, ożenił go z Leonią, córką Mojżesza Hertza, sekretarza szpitali żydowskich w Warszawie. Ślub odbył się w marcu 1851 r. Izrael miał niecałe 18 lat, panna młoda 21.
Pierwszy niewielki zakład otworzył przy Rynku Starego Miasta w Łodzi. Pieniądze na kolejne inwestycje zarobił także dzięki późniejszemu konkurentowi Karolowi Scheiblerowi.
Swój wielki interes budował do końca życia. Miał wizję miasta w mieście. Wykupywał działki nad rzeką Łódką i wzdłuż ulicy Ogrodowej, na kilkudziesięciu hektarach stworzył gigantyczny ciąg produkcyjny. Dziesiątki ceglanych budowli, połączonych korytarzami i okolonych murami, przypominały fortyfikację. Fabryka miała być jak zamek – ukazywać potęgę Izraela Poznańskiego, „króla bawełny”.
Poznański wszystkim w Łodzi coś pozostawił: współwyznawcom synagogę, prawosławnym cerkiew, a robotnikom, wśród których najwięcej było katolików – kościół. Naprzeciw fabryki zbudował osiedle robotnicze; mieszkało w nim 4 tysiące robotników. Działały tam stołówka, świetlica, szkoły dla dzieci robotników.
Sam Poznański prawie 20 lat mieszkał w piętrowej kamienicy, w sąsiedztwie fabryki. Dopiero dwa lata przed śmiercią postanowił, że wystawi tam pałac, który stanie się siedzibą firmy. Jak głosi anegdota, Izrael, najmłodszy syn Kalmana, zaczynał od jeżdżenia wózkiem od bramy do bramy i zbierania szmat. Gdy zmarł w 1900 roku, pozostawił po sobie majątek o wartości ponad 12 milionów rubli i prawdziwie wielką korporację - spółkę akcyjną, która inwestowała na całym świecie.
Wydawało się, że nic ani nikt nie może zagrozić potędze rodzinnego imperium, ale w 1914 roku wybuchła I wojna światowa i do Łodzi wkroczyli Niemcy. Zniszczyli fabrykę, a maszyny wywieźli. Pozostało jednak fabryczne imperium Poznańskiego przy ulicy Ogrodowej – symbol wielkiej fortuny, rozkwitu miasta, bogactwa jednych i ciężkiej pracy innych. Symbol, który dzisiaj tętni innym życiem. Kompleks fabryczny Poznańskiego, po imponującej rewitalizacji, funkcjonuje pod nazwą Manufaktura i jest znakomitym na skale europejską przykładem wykorzystania terenów poprzemysłowych do celów edukacyjnych, kulturalnych i handlowo-rozrywkowych. Izrael Poznański – Człowiek z Manufaktury – pewnie i dzisiaj świetnie odnalazłby się i w „takiej” Manufakturze…

(na podstawie: Łódzka fabryka marzeń, Michał Matys, 2011)


Małgorzata Sikorska-Miszczuk
dramatopisarka i scenarzystka, librecistka

Absolwentka Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych oraz Gender Studies na Uniwersytecie Warszawskim, a także Studium Scenariuszowego PWSFTviT w Łodzi.
Jest autorką takich sztuk, jak Szajba, Śmierć Człowieka-Wiewiórki, Katarzyna Mecydejska, Walizka, Koniec świata, realizowanych na polskich i europejskich scenach teatralnych i festiwalowych. Jest także autorką musicalu dla dzieci Niezwykła podróż Pana Wieszaka, który został wyreżyserowany przez Iwo Vedrala i wyemitowany w Programie 1 Polskiego Radia oraz przedstawiony w Studio im. W. Lutosławskiego w 2009 roku. Była także scenarzystką serialu Niania oraz autorką scenariusza pełnometrażowego filmu animowanego Tytus, Romek i A'Tomek wśród złodziei marzeń (2003). W roku 2015 podczas Festiwalu Malta w Poznaniu odbyła się światowa prapremiera opery Czarodziejska góra Pawła Mykietyna, do jej libretta swobodnie opartego o powieść Thomasa Manna.
Jest laureatką wielu nagród na ogólnopolskich konkursach i festiwalach teatralnych (m.in. XIII, XV i XXII Ogólnopolski Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej – MKiDN, Warszawa 2007, 2009, 2016; Konkursie Metafory Rzeczywistości – Teatr Polski w Poznaniu, Poznań 2008; Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry” – Sopot 2009; Konkurs Teatru im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu, 2009) oraz stypendystką CECARTSLink (USA 2009) oraz Instytutu im. Adama Mickiewicza (2010).

Utopia Poznańskiego
Dla mnie podróż po Łodzi śladami Poznańskiego zaczęła się od Manufaktury, a skończyła na cmentarzu. Tak się czasem mówi: umrzeć, skończyć na cmentarzu.
We mnie umarła jakaś uproszczona wizja mitu fabrykanckiej Łodzi. W „moim” micie ludzie robili szybkie fortuny, a działo się to po prostu w Łodzi. Rzeczywistość okazała się o wiele bardziej złożona. Łódź okazała się miastem o bezprecedensowej historii, a Poznański zagadką. Kim był? Jaki był? Co po nim pozostało? Czy kochał Łódź? Czy to jest głupie pytanie? Czy „robiąc pieniądze” myśli się o kochaniu miasta? Czy był dobroczyńcą czy eksploatatorem? Jednym i drugim? Czy – doświadczając dyskryminacji – uważał, że ludzie są równi? Kim byli dla niego robotnicy?
Pisząc o przeszłości piszę z dzisiejszej perspektywy. Jestem tego świadoma, nawet jeśli spędziłam wiele czasu szukając tekstów, które ukazują przeszłe wydarzenia z ówczesnej perspektywy.
Czy sprawiedliwość społeczna jest utopią?
I czym jest libretto?
Opowieścią wyśpiewaną muzyką.
W moim libretcie każdy bohater tworzy dla siebie utopię. Każdy jest niespełniony i pełen lęku. Fabrykant, idealista, filantrop, poeta-terrorysta.
Każdy ginie, by się odrodzić w nas, zadających to samo pytanie, czy sprawiedliwy i szczęśliwy świat jest tylko utopią?

Małgorzata Sikorska-Miszczuk

GOSĆ SPECJALNY
Wojciech Pszoniak
aktor teatralny i filmowy


Jedna z najciekawszych aktorskich osobowości polskiej sceny ostatnich pięćdziesięciu lat. Międzynarodowy rozgłos przyniosły mu kreacje w filmach Andrzeja Wajdy, z którym współpracował w latach 70. To właśnie z tego okresu pochodzi niezapomniana rola Moryca Welta w Ziemi obiecanej (1974) według Władysława Reymonta. Rola ta stała się mistrzowskim popisem Pszoniaka, w której przecięły się jego niezwykłe zdolności komediowe, charakterystyczna, ekspresyjna gra i wyczucie ludzkiej psychologii.
Wojciech Pszoniak ukończył Państwową Wyższą Szkołę Teatralną w Krakowie w 1968. W trakcie studiów występował w Teatrze STU. W latach 1968-1974 grał w krakowskim Starym Teatrze. Zadebiutował tam w Klątwie Stanisława Wyspiańskiego reżyserowanej przez Konrada Swinarskiego (1968). Pszoniak twierdzi, że właśnie dzięki Swinarskiemu zaistniał jako aktor.
U Swinarskiego zagrał jeszcze Aptekarza w Sędziach Wyspiańskiego (1968), Puka w Śnie nocy letniej (1970) i Parollesa we Wszystko dobre, co się dobrze kończy Szekspira (1971). Najważniejszą z tych ról była postać Puka - sprawcy i uczestnika wszystkich zdarzeń na scenie. Pszoniak objawił tu charakterystyczną dla siebie energię i witalność, zadziwiał publiczność fizyczną sprawnością, wyznaczał tempo spektaklu, niepodzielnie dominował na scenie.
W 1982 Pszoniak na stałe wyjechał do Francji. Grał na scenie oraz wystąpił w kilkudziesięciu zagranicznych filmach i spektaklach. Od czasu wyjazdu z Polski gościnnie pojawia się na deskach warszawskich scen.