Muzyka poważna w filmach – rola i znaczenia

 Co łączy Simpsonów, Czas apokalipsy Francisa Forda Coppoli, filmy z uniwersum Marvela oraz kino socrealistyczne? We wszystkich można usłyszeć wiele przykładów zaczerpniętych z kanonu muzyki poważnej. Nie jest to działanie przypadkowe – muzyka klasyczna potrafi spójnie spleść się z warstwą wizualną,

Jak muzyka wpływa na obraz?

Od wielu lat badacze obserwują wzajemne przenikanie kultury wysokiej i masowej. Zjawisko to budzi skrajne emocje; nie da się jednak zaprzeczyć, że w jego wyniku dochodzi do powstania niespotykanych do tej pory połączeń. Powiązania pomiędzy filmem – wytworem kultury masowej – a „wysoką” muzyką poważną jest tutaj najlepszym przykładem. Wykorzystanie klasycznych utworów w kinie może bowiem wzbogacić jego wyraz, utworzyć nowe znaczenia, a także wprowadzić szereg analogii pozamuzycznych. Ten aspekt muzyki w filmie często jest omawiany w literaturze muzykologicznej, co wskazuje Dobrochna Dabert:

„Dźwięki głośne konotują moc, siłę; krótkie – zmianę, ruch; barwa organów – sakralność; barwa trąbki – wojsko itd.”. „Crescendo nieodparcie kojarzy się z jakąś gradacją, fala dźwiękowa – z oscylowaniem, nieregularny rytm – z niepokojem, a np. połączenie takiej nieregularności z przeskokami z rejestru w rejestr – już jakby z zagubieniem, dezorientacją, z trudnością znalezienia sobie miejsca. Legato działa kojąco, zdolne jest nawet rozczulać, staccato zaś zdaje się takie trochę niepoważne. Kontrapunkt przypomina o dziwnej <>, wskazuje na komplementarność, a przetworzenie dwóch kontrastowych tematów zawsze nasuwa na myśl jakieś starcie, walkę, rywalizację”.

Zadaniem muzyki w filmie jest zatem nakierowanie widza na odpowiednie znaczenie, wywołanie właściwych emocji, stworzenie kontekstu. Muzyka poważna szczególnie się do tego celu nadaje – wiążą się z nią liczne skojarzenia, w większości obecne nawet w przypadku przeciętnego widza, nieobeznanego z wytworami kultury wysokiej.

Konotacje i konteksty

Dobrochna Dabert wśród przykładów form obecności muzyki klasycznej w filmie wymienia m.in. utwory będące znakiem pamięci o własnej kulturze (kto w polskim kinie lepiej utworzy kontekst narodowy niż Fryderyk Chopin?), reprezentacją stanu psychicznego bohaterów (a więc aspektu, który nie zawsze można przedstawić na ekranie wizualnie), nośnikiem funkcji perswazyjnej czy środkiem krytyki politycznej i społecznej. Galop Walkirii jako uzupełnienie jednej z najbardziej znanych scen Czasu apokalipsy największe wrażenie robi bowiem na widzach świadomych roli muzyki Richarda Wagnera w ideologii nazistowskiej.

Muzyka poważna w filmie – kompozycje i tytuły

Ludwiga van Beethovena jako „współtwórcę” soundtracku przypisano w bazie IMDb do 1500 filmów, Fryderyka Chopina – do nieco ponad tysiąca. W obszernych „filmografiach” kompozytorów pojawiają się liczne tytuły zarówno filmów niezależnych, jak i najpopularniejszych blockbusterów. Przykłady można mnożyć, jednak wśród najlepiej znanych znajdują się:

• Galop Walkirii Richarda Wagnera – wykorzystany m.in. we wspomnianym już Czasie apokalipsy, ale także w nie mniej kultowym Blues Brothers;

• Nad pięknym modrym Dunajem Johanna Straussa – kojarzony przede wszystkim z klasyką kina w postaci filmu Stanleya Kubricka 2001: Odyseja kosmiczna;

• Tako rzecze Zaratustra Richarda Straussa – fragment utworu również można usłyszeć w obrazie Kubricka, a ponadto w popularnych animacjach takich jak Toy Story 2 czy WALL-E;

• Ballada g-moll op. 23 Fryderyka Chopina – w przejmujący sposób wykorzystana m.in. w Pianiście Romana Polańskiego.

Jak w prawdziwym kinie

Pełnię głębi muzyki poważnej najłatwiej uchwycić, korzystając z profesjonalnego sprzętu audio. Elektronikę odpowiednią do tego celu znajdziesz podczas promocji organizowanych przez sieć NeoNet.

Źródła:

Dobrochna Dabert, Sposoby istnienia muzyki klasycznej w filmie fabularnym. „Przestrzenie Teorii” 5, Poznań 2005.