Händel i uniwersalna historia miłosna o Juliuszu Cezarze z Glyndebourne cz. 1

http://www.8notes.com
Jest rok 2012. Mimo że już siedem lat upłynęło od premiery Juliusza Cezara na festiwalu w Glyndebourne, eksperci od reklamy i marketingu nie poprzestają. Egzotyczna realizacja Händla Davida McVicara wróciła, jako jedna z wielu, na – ekrany brytyjskich kin. Glyndebourne realizuje tym samym projekt Glyndebourne Toru 2012. Polski odbiorca niestety nie miał okazji spotkać się z operą na srebrnym ekranie. Pozostawał i pozostaje mu ogólnodostępny zapis DVD (wersja z w pełni przetłumaczonym librettem).

Tym jednak, którzy nie mieli okazji na Händla, postaramy się przybliżyć nieco historię o miłości, zdradzie, polityce, honorze, braku honoru, dobrym guście i wielkim imperatorze oraz o układzie sił na świecie, czy – jak kto woli – o Juliuszu Cezarze. Operze z 1724 roku.

Inscenizacja Giulio Cesare G. F. Händla w Glyndebourne jest przedsięwzięciem niezwykłym. I to nie dlatego, że dzieli znawców Händla na dwa obozy: gorących zwolenników i jeszcze bardziej zagorzałych przeciwników, ale dlatego, że David McVicar (reżyser) ma własną, oryginalną wizję wydarzeń z roku 48 przed naszą erą, a przede wszystkim ma na pomysł na historyczny związek Cezara i Kleopatry.

Händel to przecież klasyka. W zasadzie nie klasyka, tylko późny barok. Premiera Juliusza Cezara Egipcie (włoskiej opery w trzech aktach) z librettem Nicoli F. Hayma, który napisał jeszcze libretta do sześciu innych oper kompozytora [1], przypada na rok 1724 i ma miejsce w Londynie [2]. Mija wówczas czternaście lat od czasu, gdy pierwszy raz wykonano w Anglii muzykę Händla: części orkiestrowe z Rodriga [3]. Uważało się (i uważa nadal)  Juliusza Cezara za jedno z najlepszy prac dramaturgicznych kompozytora, do tego stopnia, że współczesne adaptacje utworu krytykowane są przede wszystkim za to, że – w przekonaniu krytyków – trawestują „ton moralny” i „interpretacje dramatyczne” pomysłów Händla.

Według Christophera Hogwooda przykład z Glyndebourne jest doskonałą ilustracją tego:
 

…jak arie, które mają być skoncentrowane na jednej postaci i stanowić wyraz jej indywidualnych emocji, mogą zostać przyćmione działaniami tancerzy, z błazeństwem członków chóru na pierwszym planie i różnymi chwytami mającymi „utrzymać zainteresowanie publiczności”. [4]

 

Jest to – jego zdaniem – wynik błędnej polityki kierownictw współczesnych teatrów, które barokowy styl inscenizacji uważają za nudny. Ale w XXI wieku tak w istocie jest. Oczywiście, można przywrócić osiemnastowieczne kostiumy, gestykulację barokową – cały elementarz gry aktorskiej, zapierającą dech w piersiach dekorację i przekonanie o moralizatorskim wydźwięku libretta, to nadal praktykowany model [5]. Jeśli jednak współczesny odbiorca zdecydował się już na Händla i spędzenie kilku godzin w operze, to wymaga czegoś więcej i David McVicar podziela to zdanie:

 
…I also think there is nothing wrong with taking a great masterpiece and helping contemporary audience to enjoy it [6].
 
Zważywszy na owacje, które następowały po każdej arii i gromi aplauz kończący trzeci – ostatni akt Juliusza Cezara, można wnioskować, że festiwalowa publiczność myśli identycznie.
 

Historia uniwersalna  

Gdzie zatem należy szukać klucza do Händla, albo inaczej, gdzie znalazł go McVicar? Zanim zajmiemy się konstrukcją fabularną, w której rozwikłaniu pomogą kronikarze antyczni, przyjrzyjmy się zainicjowanej przestrzeni Egiptu i postaciom, które weń zostały włożone.

Na horyzoncie pojawiają się statki, ale te nie przypominają rzymskich galer z okresu Republiki. Następnie na scenę wmaszerowuje rzymska armia (soldati romani żołnierze – wyraźnie zaznaczeni w spisie postaci) w umundurowaniu brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego z epoki wiktoriańskiej. Dodatkowo Curio – trybun rzymski (tribuno di Roma) nosi charakterystyczny kitel, typowy dla górali szkockich, tworzących Szkocki Regiment w Armii Brytyjskiej. Co zaś się tyczy samego Juliusza Cezar, to owszem, pierś zwycięzcy spod Farsalos zdobi złoty pancerz, ale ten stanowi jedynie łącznik ze światem antycznym, ponieważ cała reszta Cezara jest prawdziwie brytyjska. Odznaczenia i szlify na długim wojskowym płaszczu, wskazują, że widz ma do czynienia z oficerem [7]. Rodzi się pytanie: skąd w XIX wieku Brytyjczycy wzięli się w Aleksandrii, i czy ta pozostaje jeszcze egipskim miastem, skoro panuje w niej moda turecka? Odpowiedź na drugie pytanie jest znacznie prostsze. Aleksandria – w istocie – w drugiej połowie dziewiętnastego stulecia wciąż mieście się w Egipcie, ale państwo to formalnie podlega Imperium Osmańskiemu. (Nikomu z pewnością nie umkną uwadze fantazyjne kolorowe stroje tureckie, które noszą w operze Egipcjanie.) Wielka Brytania zaś wraz ze swymi zamorskimi posiadłościami trzęsie ówczesnym światem. Wiktoriańska Anglia jest mocarstwem i ma przez to prawo głosu w wielu istotnych dla gospodarski światowej kwestiach. I jeśli ktokolwiek spodziewał się innego powodu, dla którego Brytyjczycy mieliby angażować się w wewnętrzną politykę Egiptu, tego – niestety – spotka go zawód. Jak zawsze chodzi o pieniądze.

W 1869 budowa Kanału Sueskiego dobiega końca, tym samym otwarta zostaje droga do Indii, a Wielkiej Brytanii szczególnie zależy na możliwości kontroli tego przepływu handlowego, dlatego sześć lat później wykupuje za cztery miliony funtów egipski pakiet akcji Kanału i wraz z Francją  uzależnia od siebie rząd kedywa [8]. Taki obrót spraw nie podoba się egipskim nacjonalistom - na czele powstania staje Ahmed Arabi. (U Händla nie kto inny, tylko Ptolemeusz obawia się najbardziej wpływów Cezara. [9]) W takiej sytuacji na przełomie maja i czerwca 1882 roku Brytyjczycy decydują się na wkroczenie do Aleksandrii [10]. Zjednoczonymi siłami floty dowodzi wiceadmirał  Frederick Beuchamp Seymour. 11 lipca i 13 września to daty przełomowe krótkotrwałego konfliktu. W lipcu Aleksandria zostaje zbombardowana, a już dwa miesiąc później brytyjskie siły ekspedycyjne pod dowództwem generała Garneta Wolseleya rozbijają powstańców pod Tel-el-Kabir. (W tle sceny dziewiątej aktu trzeciego dostrzec można statek, ale tu interpretacja jest dowolna: można uznać go za jednostkę pasażerką albo za Well Done Condor, który brał udział w bombardowaniu Aleksandrii, [11] Wcześniej w trakcie arii Kleopatry Da tempeste il legno infranto zobaczyć można już nie jeden statek, ale całą kanonierkę.)

Pamiętając Żywoty sławnych mężów Plutarcha, mamy na uwadze charakterystyczne występowanie biografii w parach, gdzie na przykład Juliusz Cezar (na zasadzie podobieństwa) połączony jest z Aleksandrem Macedońskim itd. Spróbujmy tedy zrobić coś podobnego, to jest zestawmy dziewiętnastowieczną bitwę angielsko-egipską z pobytem Cezara w Aleksandrii – przeszło osiemnaście stuleci wcześniej – w roku 48 p.n.e. Żeby sytuacja nie była nazbyt prosta, Cezarów będzie dwóch: Gajusz Juliusz Cezar i Giulio Cesare primo imperatore de’ Romani Händla. 

Aby uporządkować pewne fakty, przyjmijmy, że Cezar w Egipcie już jest, znalazł się tam, ponieważ ścigał Pompejusza – jednego z członków triumwiratów – który uciekł z pola bitwy pod Farsalos. Nie interesuje nas (w tym momencie) polityczna przeszłość Cezara, w innym razie musiałaby powstać niezwykle obszerna praca.

 
Skoro więc zwyciężyła myśl ucieczki do Egiptu, ruszył tam z Cypru wraz z żoną na trójrzędowcu seleucyjskim, a inni częścią na okrętach wojennych, częścią na handlowych [12].

( 77, 1-3)

Monika Gromala
Studentka Komparatystyki Wydziału Polonistyki UJ

link do następnej części


 
 

[1] Zob. Haendel, oprac. W. Dulęba, teksty Z. Sokołowska, Kraków 1972, s. 213.
[2] Dokładna data: 20 II 1724, miejsce premiery: King’s/Queen’s Theatre, Haymartek. Zob. Ch. Hogwood, Handel, przekł. B. Świderska, Kraków 2010, s. 349.
[3] Tamże, s. 345.
[4] Tamże, s. 336.
[5] Sarah Connolly, odtwórczyni roli Cezara w Gulio Cesare z Glyndebourne w 2012 roku zagrała Fedrę w barokowej realizacji Hipolita i Arycji Jeana – Phillipa Rameau pod dyr. Emmanuella Haima.

[6] Zapis wywiadu z Davidem McVicarem przeprowadzonego po premierze w Glyndeboure w 2005 roku, dołączonego do DVD Giulio Cesare – Handel (Glyndebourne Festival)

[7] Należy wyjaśnić pewną nieścisłość. Wiemy, że Cezar przypływa do Egiptu na czele floty. U Händla to bitwa morska rozstrzygnie o życiu dyktatora, we współczesnej realizacji powinien więc nosić mundur admiralski – w kolorze granatowym (Royal Navy). Tyle że antyczny Cezar dowodził zazwyczaj wojskiem na lądzie – statki były jedynie środkiem transportowym, (Większą od Cezara flotę miał choćby Pompejusz Wielki) stąd kolor czerwony płaszcza generalskiego.

[8] kedyw – wicekról Egiptu
[9] L'empio, sleale, indegno/vorria rapirmi il regno,/e disturbar /la pace mia cosě. (Akt I, scena 6)
[10] Zob. Michael Barthorp: Blood-Red Desert Sand: The British Invasions of Egypt and the Sudan 1882−1898, s. 18 – 49.
[11] litografia z 1901 r. http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1c/Bombardment_of_Alexandria.jpg
dostęp dnia 18.08.2012, godz. 16:49.
[12] Plutarch z Cheronei, Żywoty sławnych mężów, tłum. M. Brożek, Wrocław 2006, s. 236.
 

Powiązane Video Wszystkie video

Afga?ska Orkiestra Kobieca "Zohra" - Shad Kon Jan-e-Man
J. S. Bach - Suita orkiestrowa Nr 2 BWV 1067 - Uwertura
Nikola Lipska – O mój Jezusicku
Nikola Lipska – O gwiazdeczko

Instrumenty i sprzęt muzyczny

PWM Chomiński Józef, Wilkowska-Chomińska Krystyna - Historia muzyki, t. 2
PWM Chomiński Józef, Wilkowska-Chomińska Krystyna - Historia muzyki, t. 1
Gibraltar Klamry wielofunkcyjne Stand Mount Bar SC-SPAN
Audio Technica AEW-R5200 odbiornik UHF (True Div.)

Kontakt


Maria Łakomik
Materiały prasowe, patronaty, treści. Filip Łakomik
Sprawy techniczne, integracje. Prześlij artykuł o muzyce
Można bezpłatnie nadsyłać dowolne materiały (tekst/grafika/video) związane z muzyką klasyczną, które Waszym zdaniem powinny znaleźć się w serwisie. Artykuły sponsorowane przyjmujemy poprzez platformę whitepress.

Partnerzy

Księgarnia Alenuty.pl
Sprzedaż nut i książek.
  • księgarnia muzyczna

Sklep Muzyczny.pl
Instrumenty muzyczne.
  • sklep muzyczny
kultura w sieci

Copyright © 2011-2024 CameralMusic.pl