Skrzypce – osobliwości tworu doskonałego

Wyjątkowość skrzypiec staraliśmy się poznać i pokazać w filmie „Skrzypce – osobliwości tworu doskonałego”, który zrealizowaliśmy w kontekście XII Międzynarodowego Konkursu Lutniczego im. H. Wieniawskiego, który odbył się w maju, również w tym roku, w Poznaniu. Realizując film chcieliśmy zrozumieć skrzypce – Twór doskonały - bo kiedyś takie powstały, bo od setek lat lutnicy kopiują jedynie te instrumenty, które stworzono 300 lat temu. Muzycy zaś, nie chcą jakoś grywać na zupełnie dobrze brzmiących instrumentach, ale wyglądających inaczej niż „włoski klasyk”.
W filmie, w reżyserii Janusza Sidora, pytaliśmy o ducha skrzypiec patrząc na pracę jury – lutników i skrzypków - wybierających ze 120 egzemplarzy te najlepsze. Patrzyliśmy na lutnika tworzącego swe dzieło - a on wiedział wszystko - jak, lecz zmieniał coś w trakcie, nie zawsze wiedząc, dlaczego. Tak dzieje się sztuka.
W skrzypcach – poza wyglądem - jest też „Ton”. Takie cudowne coś, co jest „oddechem” skrzypiec i czasami słyszy się go, czasami wyczuwa, a to On powoduje dreszcze wzruszenia; choć jeszcze nie wszystko dookoła wypełnione jest muzyką, a on już jest, dzieje się, zaurocza i przyciąga…

Skrzypce w końcu, to twór dokonały, bo łączą w sobie niepowtarzalnie dwie szacowne dziedziny sztuki – plastykę i muzykę. Nierozdzielnie są one w skrzypcach, bo podziwia się je słuchając i patrząc.

Teraz, w październiku 2011 roku w Polsce, królują skrzypce i Wieniawski.

Tegoroczny Konkurs organizowany, jak od kilkudziesięciu już lat przez Towarzystwo Muzyczne im. H. Wieniawskiego w Poznaniu, ma również nową wizytówkę przewodniczącego jury Maksima Vengerowa. Maestro już w preselekcjach, przesiał chętnych, młodych, utalentowanych, wybierając ze świata tych, co najwięcej potrafią.
Wybrańcy, do Poznania przyjechali sprawdzić się na wszech płaszczyznach sztuki filharmonicznej. Po raz pierwszy też, grają solo, z fortepianem, z orkiestrą kameralną i symfoniczną. Wielki trud i wyzwanie dla ich talentu, wszechstronności, smaku, inteligencji oraz … dla ich instrumentów, bo tylko nieliczne radzą sobie równie dobrze we wszystkich tych okolicznościach wykonawczych. Współcześni lutnicy narzekają często, że odkąd na konkursach prezentuje się skrzypka i jego instrument, wszyscy pragną grać na Stradivariusach, Guarnerich, Guadaninich lub na bardzo dawnych kopiach tych arcymistrzów … a przecież współczesne dzieła sztuki lutniczej, na pewno są lepsze od tych sprzed 100 lat, a i prawie równie dobre, jak te staro-włoskie – doskonałe.

My uznając pierwszeństwo wzorcowych egzemplarzy, kibicujemy skrzypcom współczesnym i nakłaniamy konkursowe „trzeźwe ucho” członków jury, by odkrywało mistrzów muzyki skrzypcowej i nie dawało uwodzić się tonom najszlachetniejszym płynącym z instrumentów, które zapisany mają już w sobie geniusz ich twórcy, które w rękach niejednego mistrza wybrzmiały już znane utwory – najpiękniej, mają, więc w sobie moc nadrabiania, czasami, niezręczności stylistycznych młodych, dzisiejszych wykonawców.

Ale czym jest konkurs ?

Szacowne jury, wybiera najlepszego skrzypka, my zaś słuchamy i kibicujemy im, każdy na własną miarę. Mnogość elementów, niuansów, warunków, jednostkowych doświadczeń słuchających, które są składnikami rzetelnej oceny powoduje, że nie sposób z boku odszukać stosownych kryteriów stosowanych przez jury. Sami są mistrzami dla siebie.
Finał konkursu, jest wypadkową ich wiedzy, doświadczeń, ich przeżyć oraz wszystkich obecnych na konkursie. Konkurs skrzypcowy jest więc, sam w sobie przeżyciem w ogóle, a zwycięzca, nie jest artystą, czy wirtuozem zaledwie, jest od razu „gwiazdą” … i jeśli potem wytrzyma presję, wygra samego siebie, to nie zgaśnie. Ma szanse „świecić, coraz większym, szlachetniejszym blaskiem”.

Muzyk, skrzypek-solista, to bardzo specyficzny typ artysty.
Skrzypek, musi umieć grać, czyli być doskonałym odtwórcą.
Skrzypce, wymagają od muzyka, największej technicznej perfekcji. Poza tym i jednocześnie, wymagają od niego umiejętności „czystego” – niepoddanego refleksji, inaczej - spontanicznego reagowania na wszelkie chwilowe emocje. Ich ton, jest więc także konsekwencją przeżyć wykonawcy w danym momencie.

Skrzypek, musi być Kimś, to znaczy, musi mieć jasno określoną osobowość. Musi mieć jednak również umiejętność wnikania swoją osobowością z inną – w osobowość kompozytora utworu. Musi być równocześnie twórcą, czyli poprzez swoje granie wyrażać siebie, w jednostkowych – tu i teraz – sytuacjach artystycznych, i to w utworach różnych stylistycznie. Musi, więc posiadać wrażliwość wczuwania się, czy też, współpłynięcia z emocjami innych ludzi. Musi rozumieć utwór, a w trakcie gry, już bez rozumowania oddawać dźwiękiem to swoje rozumienie konkretnego utworu, i oddać je słuchaczom, poprzez własne stany emocjonalne muzyką, jako wykonawca.
Zawiłość tę rozumieją ci, co znają grane utwory od strony muzykologicznej, historycznej i wykonawczej. Trzeba znać utwór, wrażliwość wykonawcy i samemu „czuć” utwór pod palcami by ocenić wykonanie – my możemy podziwiać lub nie.

Skrzypek, musi również bardzo dobrze znać swoje narzędzie – skrzypce. Musi rozumieć je, czasem pokonać ich swoiste, niejako, z natury im dane opory, by odzywały się w jego rękach, by współbrzmiały z Jego emocjami. Musi wydobyć z nich Ton, odpowiedni dla siebie, dla charakteru utworu i jakości muzyki oraz samego instrumentu.
Współbrzmienie wrażliwości skrzypka i jego skrzypiec, jest warunkiem dobrego wykonania utworu. Wtedy też, poprzez nieprzeszkadzającą w odbiorze, technikę ruchu dłoni i palców oraz całego ciała skrzypka i swoistego dla egzemplarza skrzypiec tonu, dzieje się muzyka ...

Jeśli technika jest nieskazitelna, skrzypek rozumie instrument, jeśli wie, co gra i dlaczego oraz szczerze przeżywa to, co gra … wtedy, dobre skrzypce odzywają się od razu.
Wtedy, dzieje się muzyka.

Bohaterem konkursu są, więc obok muzyków także Skrzypce.
Ile zabiegów zwykle, kosztuje młodego wykonawcę, który kwalifikuje się lub już zakwalifikował na konkurs, by zdobyć, by posiąść wspaniały egzemplarz. Czasem jest On przewodnikiem skrzypka, czasem utrapieniem, ale jego moc jest znaczna. Dobre skrzypce to część sukcesu, bo ich „oddech” niesie muzykę. Często też kształtuje indywidualny odbiór jurora. Tak jak owacja widzów, tak wartość muzyczna instrumentu, ma wpływ na oceniającego. W tym roku zaś, oceniają fachowcy, krytycy, młodzież i publiczność.

Skrzypce są instrumentem, na którym chyba, najłatwiej i najwyraźniej można oddawać czy imitować ludzkie emocje, nastroje i chwilowe nawet przeżycia.
Skrzypce - nie mają w tym, równych sobie, bo nie mają prawie żadnych ograniczeń brzmieniowych, bo w skali, która jest najbardziej bliska ludzkiej wrażliwości na dźwięki, nie tylko brzmią, w sposób zbliżony do ludzkiego głosu, ale też ich ton jest - jakoby - nie tyle ludzki, co człowieczy.
W filmie „Skrzypce – osobliwości tworu doskonałego”, wydanym obecnie na płytach DVD i dostępnych w trakcie Konkursu w Auli Filharmonii Poznańskiej, staraliśmy się pokazać jak skrzypce powstają, jakie niosą w sobie tajemnice i trudności tworzenia oraz jakie emocje łączą w nich lutnicy i muzycy.

Informacje o konkursach im. H. Wieniawskiego – ich historii oraz bieżących wydarzeniach - znaleźć można na stronie Towarzystwa Muzycznego im. H. Wieniawskiego – www.wieniawski.pl, natomiast o dostępności płyty z filmem „Skrzypce – osobliwości tworu doskonałego” w dwóch wersjach językowych poprzez kontakt ze strony www.sidma.pl .

Janusz Sidor
Alina Mackiewicz