„Carl Höckh – Violin Sonatas” – premiera nowego albumu wydanego pod patronatem Narodowego Forum Muzyki

Z radością informujemy, że ukazał się nowy album wydany pod patronatem Narodowego Forum Muzyki. Na płycie znalazło się premierowe nagranie sonat skrzypcowych Carla Höckha (1707–1773). Wykonawcy: Mikołaj Zgółka (skrzypce), Jarosław Thiel (wiolonczela) i Aleksandra Rupocińska (klawesyn). Nagrania dokonano w doskonałej akustycznie Sali Głównej Narodowego Forum Muzyki. Reżyseria nagrań, montaż, mastering: Andrzej Sasin, Aleksandra Nagórko (CD Accord).


Tytuł: Carl Höckh – Violin Sonatas


Wykonawcy:

Mikołaj Zgółka – skrzypce

Jarosław Thiel – wiolonczela

Aleksandra Rupocińska – klawesyn



Nagrano w Sali Głównej Narodowego Forum Muzyki im. Witolda Lutosławskiego, w dniach 28–31 stycznia 2019 r.

Reżyseria nagrania, montaż, mastering: Andrzej Sasin, Aleksandra Nagórko (CD Accord)

NFM 60, ACD 255-2



Premiera płyty: 12 kwietnia 2019

Patronat medialny: Program II Polskiego Radia



Sfinansowano ze środków Stowarzyszenia Miłośników Kultury i Sztuki



Program:

Carl Höckh (1707–1773)
Sonata in D major (SLUB* Mus. 2976-R-5)
Sonata in G major (SLUB Mus. 2976-R-1)

Sonata in C major (Musikalisches Vielerley**, Drey und zwanzigstes Stück)
Sonata in B flat major (SLUB Mus. 2976-R-4)
Sonata in E major (SLUB Mus. 2976-R-3)

Sonata in G major (Musikalisches Vielerley, Viertes Stück)
Sonata in D major (SLUB Mus. 2976-R-2)



* Die Sächsische Landesbibliothek – Staats- und Universitätsbibliothek

** Musikalisches Vielerley, edited by Carl Philipp Emanuel Bach, Hamburg 1770
 

Carl Höckh jest bez wątpienia postacią wyjątkową. Dotychczasowe badania i kwerendy naukowe nie pozwalają na wyjaśnienie i przedstawienie wielu faktów z jego życia, a autentyczność autorstwa części jego dzieł jest stawiana pod znakiem zapytania. W trakcie badań nie odnaleziono nawet portretu skrzypka – być może nigdy takowy nie powstał. Na potrzeby niniejszego wydawnictwa zgromadzono kilka ważnych danych faktograficznych, pozwalających rzucić wątłe światło na rys i kontekst historyczny dotyczący Höckha – jego czasów, losów oraz twórczości. Informacje wydają się wciąż niewystarczające, zwłaszcza z uwagi na fakt, jak wysoko jest oceniany wkład twórczy skrzypka w rozwój wiolinistyki niemieckiej i światowej. Douglas A. Lee stawia kompozytora w jednej linii z Johannem Georgiem Pisendlem, Franzem Bendą oraz Leopoldem Mozartem, uznając w ten sposób Höckha za jednego z założycieli szkoły skrzypcowej obszaru niemieckojęzycznego. Jest to oczywiście opinia kompetentnego badacza współczesnego, niemniej warto odnieść się do kilku faktów historycznych i źródłowych, które za nią stoją.
Urodzony 22 stycznia 1707 roku Carl Höckh pierwsze elementy wykształcenia muzycznego zawdzięcza swemu ojcu – nikłe są wiadomości na temat jego kompetencji, podobnie jak niewiele wiadomo o kolejnym nauczycielu skrzypka, Ferdynan¬dzie Dorfmüllerze, dyrektorze szkoły w Ebersdorfie (Austria), u którego uczył się śpiewu. Nie sposób wskazać na określone nurty stylistyczne i wiolinistyczne, które wpłynęły na przyszłego wirtuoza. Wobec obecnego stanu badań nie da się wyróżnić ścieżki artystycznej bądź pedagogicznej, która doprowadziła Höckha do tak wysublimowanej jak na owe czasy wirtuozerii skrzypcowej. W wieku lat piętnastu skrzypek rozpoczął edukację w mieście Pruck (obecnie Bruck an der Leitha), w roku 1725 został wcielony do regimentu Franza Paula Grafa Weilliego, gdzie służył kolejne dwa lata. W życiorysie skrzypka umieszczonym w dziele Friedricha Wilhelma Marpurga (Historisch-kritische Beyträge zur Aufnahme der Musik, tom III, cz. II, 1757) zwraca uwagę opis funkcji „Hoboist”, którą sprawował w wojsku. Niektóre drugorzędne źródła określenie „Hautboist” lub wspomniane „Hoboist” mylą z pozycją oboisty. Tymczasem terminem tym definiowano – w tym kontekście używa go też Marpurg – muzyka wojskowego, niekoniecznie mającego cokolwiek wspólnego z obojem. Chodziło raczej o instrumentalistę działającego w zespole dętym. Höckh, odbywając służbę wojskową, grał na rogu, umiejętność tę wykorzystywał również później na dworze starosty Szaniawskiego. Zakończenie służby wojskowej stanowiło najpewniej kluczowy moment w życiorysie Carla Höckha. Po dwóch latach spędzonych w okolicach Temesváru i Orsovy (obecnie Timișoara i Orszowa w Rumunii) poznał wybitnego skrzypka Franza Bendę, altowiolistę i waltornistę Wilhelma Weidnera oraz flecistę Georga Czartha (Jiří Čart). W takim towarzystwie Höckh wybrał się w podróż do Polski, przez Wrocław docierając do Warszawy.
Franz Benda w swej biografii przytacza kilka opowieści związanych ze wspólnymi wojażami. Niezwykle barwnie opisuje historię związaną z miejscem pierwszego bytowania muzyków w polskiej stolicy. Z uwagi na trapiącą ich biedę byli zmuszeni do zamieszkania w opuszczonym Pałacu Kazimierzowskim, bez ogrzewania, z niedomykającymi się drzwiami wejściowymi i w ogólnie dość ciężkich warunkach. Benda wspomina, że przechodnie, słysząc ich muzykę podczas ćwiczenia, uznawali, że w budynku muszą być duchy. W dni świąteczne muzycy uświetniali swą grą nabożeństwa w klasztorach, za co łaskawi duchowni nagradzali ich kawałkiem surowego mięsa, który artyści mogli potem przyrządzić dzięki uprzejmości znajomego malarza.
Około roku 1728 Höckh został muzykiem w kapeli starosty warszawskiego Fabiana Kazimierza Szaniawskiego. Wszystkie dostępne źródła traktujące o życiorysie skrzypka zniekształcają nazwisko jego pracodawcy. Nawet w autobiografii zamieszczonej w niezwykle drobiazgowym dziele Marpurga pojawia się niezrozumiała wersja „Schukascheffski”. Współczesne opracowania encyklopedyczne bezrefleksyjnie błąd ugruntowują. Jednakże – szczególnie z myślą o odbiorcy polskim – warto zaznaczyć, iż w istocie chodzi o Fabiana Kazimierza Żuchowskiego Szaniawskiego herbu „Junosza”, którego pałac znajdował się w Warszawie pod numerem hipotecznym 481, przy obecnej ulicy Miodowej. Z uwagi na liczne przebudowy, zniszczenie podczas II wojny światowej, ponowne odbudowanie budynku, trudno obecnie doszukiwać się śladów kilkuletniej działalności Carla Höckha w stolicy Polski. Skądinąd wiadomo, że zespół Szaniawskiego odbywał liczne podróże do majątków oddalonych niekiedy o znaczne odległości, na co muzycy wyraźnie narzekali.
Wspomniany Franz Benda w 1732 roku obejmuje stanowisko skrzypka komnatowego na warszawskim dworze elektora saskiego, króla Polski Augusta II, szybko awansując do zespołu drezdeńskiego. Rotacja stanowisk i dynamiczna sytuacja w zespołach muzycznych nie pozwalają mu przyjąć propozycji z dworu w Zerbst. Na to stanowisko poleca swego przyjaciela Carla Höckha. Ten po śmierci Szaniawskiego opuszcza Warszawę i znajduje zatrudnienie w orkiestrze w Zerbst na przełomie lat 1733 i 1734. Jednocześnie Höckh przechodzi za inspiracją Weidnera na łono Kościoła ewangelicko-augsburskiego, co w kontekście zawiłej sytuacji wyznaniowej i poważnych antagonizmów między Polską a krajami niemieckojęzycznymi przypieczętowuje konieczność opuszczenia Warszawy. Funkcję koncertmistrza obejmuje po ustąpieniu dotychczasowego prymariusza Johanna Georga Sattlera na przełomie lat 1734/1735 i piastuje ją aż do śmierci. Na stanowisku dyrektora muzycznego zastępuje niekiedy Johanna Friedricha Fascha, jednak nigdy nie zostaje mianowany szefem zespołu, nawet po śmierci kapelmistrza w roku 1758 – wówczas stanowisko to obejmuje Johann Georg Röllig. Dowodem na to jest inskrypcja umieszczona w wydaniu utworów Höckha z roku 1761, gdzie wciąż określano go jako koncertmistrza w Zerbst, oraz zapis w rejestrze zmarłych, sugerujący sprawowaną do końca życia funkcję. Carl Höckh zajmuje się również działalnością pedagogiczną; pośród jego uczniów znajdują się tacy wybitni skrzypkowie, jak Johann Gabriel Seyffarth, Georg Peter Weimar, Friedrich Wilhelm Rust, Johann Wilhelm Hertel. Wkład w rozwój wiolinistyki pozwala na określenie go mianem jednego z założycieli niemieckiej szkoły skrzypcowej. Swe życie prywatne spędza w samotności i umiera jako kawaler 25 listopada 1773 roku.
Twórczość Carla Höckha to dzieła wyłącznie instrumentalne. Według obecnego stanu badań obejmuje ona kilkanaście symfonii, sonat skrzypcowych, parthien, capricetti i koncertów skrzypcowych. Wiele utworów uważanych jest za zaginione, istnieją również problemy z jednoznaczną identyfikacją autorstwa niektórych z nich. Dodatkowych utrudnień przysparza wielorakość pisowni nazwiska kompozytora; Höckh, Hök, Heck – to kilka przykładów użycia różnych form jego zapisu. Na płycie znalazły się sonaty pochodzące z dwóch źródeł: Die Sächsische Landesbibliothek – Staats- und Universitätsbibliothek oraz Musikalisches Vielerley w opracowaniu Carla Philippa Emanuela Bacha (Hamburg 1770).
Wybrane dzieła prezentują różnoraką stylistykę w tej samej formie. Układ trzyczęściowy „wolna–szybka–szybka” charakterystyczny jest dla zaprezentowanych utworów pochodzących z rękopisów drezdeńskich. W schemacie „szybka–wolna–szybka” utrzymane są konsekwentnie sonaty pochodzące z Musikalisches Vielerley. W źródłowych materiałach drezdeńskich nie używano pojęcia „sonata” lecz „violino solo”. W opracowaniu hamburskim Bach określa utwory Höckha mianem Sonata per il violino solo con basso. Zarówno różnice nomenklaturowe, jak i formalne są charakterystyczne dla tego okresu w historii muzyki, niemniej trudno wątpić, iż zastosowanie układu trzyczęściowego jest nawiązaniem do cyklicznej formy sonaty. Wydaje się to istotne, zważając na fakt stosowania tak różnorakich, wspomnianych powyżej określeń – parthia, capricetto. Świadczy to o dużej świadomości formy u kompozytora. Pojawienie się utworów Höckha w dużym zbiorze Carla Philippa Emanuela nie było przypadkiem – wynikało z faktycznej zażyłości, która zaistniała między dwoma artystami. W roku 1758 Berlin został oblężony przez wojska rosyjskie. Bach postanowił opuścić miasto i schronić się na dworze w Zerbst pośród rodziny Fascha. Tam z całą pewnością poznajł bliżej Carla Höckha oraz jego twórczość. Do nawiązania znajomości mogło dojść już w roku 1750 lub 1751, kiedy to skrzypek z ogromnym powodzeniem występował w Berlinie, a jego koncerty skrzypcowe określano jako nadzwyczaj piękne.
Nieprzypadkowo ułożony jest porządek prezentowanych na płycie utworów – częściowo (tam gdzie to możliwe) odnosi się do zależności tonalnych. Ciekawostkę stanowi natomiast pierwsza i ostatnia sonata. Obydwa dzieła są utrzymane w tonacji D-dur i niemal tożsame w warstwie tekstowej. Pierwsze części wykazują niezwykłe podobieństwo, choć druga (końcowa) Sonata D-dur posiada dużo więcej zdobień. Drugie części pozostają niemal identyczne, części trzecie zaś mają wspólny motyw czołowy, jednak jego rozwój oraz późniejsze wirtuozowskie popisy ewoluują w zupełnie innych kierunkach. Te dwa utwory spinające całość płyty stanowią interesujący przykład rozwoju formy i inwencji kompozytorskiej Carla Höckha.
Charakterystyczną cechą wszystkich utworów na niniejszym krążku jest ogromne bogactwo środków wirtuozowskich. Höckh wymaga od wykonawcy zdecydowanie więcej aniżeli twórcy jemu współcześni. Zastosowanie gry w dwudźwiękach, wejścia do jedenastej pozycji, niezwykle szybkie pasaże, a nawet użycie decym w dwudźwiękach – to kilka przykładów wyzwań stojących przed skrzypkiem. Melodyka, harmonia i motywika dzieł wykazują wyraźne cechy stylu galant. Ponieważ nie można określić dokładnych dat powstania sonat – wszystkie materiały są napisane ręką innego kopisty bądź upublicznione drukiem w późniejszym czasie – jedynym wyznacznikiem chronologicznym pozostaje ich charakterystyka stylistyczna. Rytmy, niektóre zwroty melodyczne oraz zdobienia wskazują na wyraźne nawiązania do szkoły berlińskiej drugiej połowy XVIII wieku. Pomimo pewnego idiomatycznego sposobu traktowania faktury skrzypcowej stosowane środki często są dość odważne i wymagające. Nagłe skoki z pierwszej do szóstej pozycji, osadzenie dzieła w specyficznej i niełatwej dla skrzypiec tonacji E-dur to przykłady przełamywania konwencji instrumentalnej oraz poszukiwania nowych możliwości wykonawczych i brzmieniowych. Wszystkie te elementy w zestawieniu z liryzmem części wolnych pozwalają na określenie twórczości koncertmistrza z Zerbst mianem preromantycznej. Dokonania Carla Höckha stanowią bez wątpienia bardzo ważny etap w rozwoju wiolinistyki niemieckiej i europejskiej. Zastanawiający jest dotychczasowy brak współczesnych pozycji wydawniczych jego twórczości, a także poważna luka na rynku fonograficznym, którą ta płyta ma za zadanie w skromny sposób wypełnić.

Mikołaj Zgółka

ENGLISH

Carl Höckh is undoubtedly an exceptional figure. Previous research and scientific inquiries do not explain many facts from his life, and the authenticity of some of his works is questioned. During the research, even the violinist’s portrait has remained undiscovered – perhaps it was nevercreated. For the needs of this publication, several important factual data have been collected, allowing us to shine some light on Höckh’s life and historical context – his times, fortunes and work. This information still seems to be insufficient, especially with regard to how much the violinist contributed to the development of German and international violin playing. Douglas A. Lee puts the composer in line with Johann Georg Pisendel, Franz Benda and Leopold Mozart, thus recognising Höckh as one of the founders of the violin school in the German-speaking area. This is, of course, the opinion of a competent contemporary researcher, but it is worth referring to several historical facts and sources that stand behind it.
Born on 22 January 1707, Carl Höckh owes the rudiments of his musical education to his father – there is little information about his competence, just as little is known about his next teacher Ferdinand Dorfmüller, headmaster of the school in Ebersdorf (Austria), with whom he learned to sing. It is impossible to point to specific stylistic and violin performance trends which influenced the future virtuoso. In view of the current state of research, it is impossible to distinguish the artistic learning path that led Höckh to such sublime violin virtuosity. At the age of fifteen, Höckh began his education in the city of Pruck (now Bruck an der Leitha). In 1725 he was conscripted into the regiment of Franz Paul Graf Weilli, where he served the next two years. In the biography of Höckh included in the work of Friedrich Wilhelm Marpurg (Historisch-kritische Beyträge zur Aufnahme der Musik, volume III, part II, 1757), the description of the position of “Hoboist”, which he held in the army, draws attention. Some secondary sources for “Hautboist” or the aforementioned “Hoboist” wrongly ascribe it to the position of oboist. Actually, the term defined – in this context it is also used by Marpurg – an army musician, not necessarily having anything to do with the oboe. Rather, it referred to a player working in a wind band. Höckh, doing his military service, played the horn. He also used this skill at the court of the Starost Szaniawski. The end of military service was probably the key moment in the life of Carl Höckh. After two years spent in the area of Temesvár and Orsova (now Timişoara and Orşova, Romania), he met the outstanding violinist Franz Benda, viola player and horn player Wilhelm Weidner, and flutist Georg Czarth (Jiří Čart). In this company Höckh went on a trip to Poland, through Wrocław (then Breslau), reaching Warsaw.
In his biography, Franz Benda quotes several stories related to journeys with his colleagues. He gives a very colour¬ful account of the musicians’ first sojourn in the Polish capital. Because of their poverty, they were forced to live in the abandoned Kazimierzowski Palace, without heating, with entrance doors not closing properly and in generally quite difficult conditions. Benda mentions that passers-by, hearing them practising music, presumed that there must be ghosts in the building. On holidays the musicians would provide musical setting for religious services in monasteries, for which benevolent clergymen would award them with a piece of raw meat, and the destitute musicians could later cook it thanks to their friend, a painter.
Around 1728, Höckh became a musician in the ensemble of Warsaw Starost Fabian Kazimierz Szaniawski. All available sources about Höckh’s life distort the name of his employer. Even in the autobiography contained in Marpurg’s meticulous work, an unintelligible “Schukascheffski” appears. Modern encyclopaedias continue to repeat this mistake. However – especially keeping in mind the Polish audience – it is worth noting that in fact it is Fabian Kazi¬mierz Żuchowski Szaniawski of the “Junosza” coat of arms, whose palace was located in Warsaw under the property number 481, in the current Miodowa street. Due to numerous redevelopments, destruction during World War Two and the subsequent reconstruction of the building, it is difficult to find traces of several years of Carl Höckh’s activity in the Polish capital. We know from other sources that Szaniawski’s ensemble travelled extensively to estates located sometimes at considerable distances, about which the musicians expressly complained.
In 1732, the aforementioned Franz Benda took the position of the violinist da camera at the Warsaw court of the Elector of Saxony, King of Poland Augustus II, and was quickly promoted to the Dresden ensemble. Rotation of positions and dynamic situation in musical ensembles did not allow him to accept proposals from the court in Zerbst. He recommended his friend Carl Höckh for this position. After the death of Szaniawski, Höckh left Warsaw and found employment in the orchestra in Zerbst at the turn of 1733/34. At the same time, Höckh followed Weidner’s inspiration and converted to the Evangelical-Augsburg faith, which – in the context of the intricate religious situation and serious antagonisms between Poland and the German-speaking countries – confirmed the necessity to leave Warsaw. He took over as concertmaster after the resignation of his predecessor, Johann Georg Sattler, at the turn of 1734/35 and stayed in this position until his death. He sometimes replaced Johann Friedrich Fasch in the post of music director, but never became the head of the ensemble, even after the death of the Kapellmeister in 1758 – at that time the position was taken over by Johann Georg Röllig. Evidence of this is the inscription placed in the edition of Höckh’s works from 1761, and a record in the register of the dead where he was still referred to as a concertmaster in Zerbst, suggesting that this was the position he held until the end of his life. Carl Höckh was also involved in teaching activities; among his students were such prominent violinists as Johann Gabriel Seyffarth, Georg Peter Weimar, Friedrich Wilhelm Rust, and Johann Wilhelm Hertel. His contribution to the development of violin music allows us to describe him as one of the founders of the German violin school. He lived alone and died as a bachelor on 25 November 1773.
Carl Höckh’s work is exclusively instrumental. According to the current state of research, it includes several symphonies, violin sonatas, parthien, capricetti and violin concertos. Many works are considered missing, and there are also problems with unambiguous identification of some of them. Additional difficulties are caused by the spelling of the composer’s surname; Höckh, Hök, Heck – these are a few examples of its various spellings. This album features sonatas from two sources: Die Sächsische Landesbibliothek – Staats--und Universitätsbibliothek and Musikalisches Vielerley in the edition of Carl Philipp Emanuel Bach (Hamburg 1770).
The featured works present a variety of styles in the same form. The three-movement structure “slow-fast-fast” is characteristic of the works from the Dresden manuscripts included on the album. The sonatas from Musikalisches Vielerley are consistently maintained in the “fast-slow-fast” pattern. In the Dresden source material, the term “violino solo” was used instead of “sonata”. In the Hamburg edition, Bach denotes Höckh’s works as Sonata per il violino solo con basso. Both naming and formal differences are characteristic of this period in music history, but it is hard to doubt that the use of three-movement structure refers to the cyclic form of sonata. This seems important, considering the fact that the various terms mentioned above, such as parthia or capricetto, are used. This proves the composer’s great awareness of form. The inclusion of Höckh’s works in the large collection of Carl Philipp Emanuel is not a coincidence, it results from the genuine closeness between the two artists. In 1758, Berlin was besieged by the Russian army. Bach decided to leave the city and take shelter outside it in Zerbst with the Fasch family. There he certainly met Carl Höckh in person and was introduced to his work. They may have made friends in 1750 or 1751, when Höckh successfully performed in Berlin, and his violin concertos were described as extraordinarily beautiful.
The order in which the works on this album are arranged is not a coincidence – it partly refers (where possible) to the tonal relationships. Most interesting is the relationship between the first and the last sonata. Both works in the key of D major are almost identical in their texture. The first movements show an unusual similarity, although the final Sonata in D major has many more ornaments. The second movements remain almost identical, while the third movements have a common opening motif, but their developments and subsequent virtuoso performances evolve in completely different directions. These two works flanking the whole album are an interesting example of Carl Höckh’s development of form and composing inventiveness.
A characteristic feature of all the works on this album is the enormous wealth of virtuoso means of expression. Höckh is much more demanding on the performer than his contemporaries. The use of dichords, entry to the eleventh position, unusually fast arpeggios, and even the use of tenths in dichords – these are but a few examples of the challenges facing the violinist. The melodics, harmony and motifs of Höckh’s works show distinctive features of the galant style. Since the exact dates of the sonatas cannot be determined – all materials were written by the hand of another copyist or published at a later date – their only chronological determinant is their stylistic characteristics. Rhythms, some melodic phrases and ornaments show explicit references to the Berlin school of the second half of the 18th century. Despite some idiomatic treatment of the violin texture, the means used are often quite bold and demanding. Sudden jumps from the first to the sixth position, placing the work in the specific key of E major, not easy for the violin, are examples of breaking the instrumental convention and seeking new performance and sound possibilities. All these elements, in combination with the lyricism of the slow movements, allow us to define the work of the concertmaster from Zerbst as Pre-Romantic. The achievements of Carl Höckh are undoubtedly a very important stage in the development of German and European violin music. It is mind-boggling why so far there have been no contemporary editions of his music, in addition to a deplorable lack of recordings on the phonographic market, which this CD has the task of compensating for, if only in a modest way.

 

Mikołaj Zgółka
Translation: Anna Marks

DEUTSCHE

Zweifellos ist Carl Höckh eine bemerkenswerte Persönlichkeit in der langen Geschichte der Violine. Die bisherigen musikwissenschaftlichen Untersuchungen erfassten jedoch längst nicht alle seine biographischen Daten. Sogar die Autorschaft einiger seiner Werke wird in Frage gestellt. Bis jetzt wurde auch kein Porträt des Künstlers gefunden – vielleicht gab es nie eines. Für die vorliegende CD ist es uns gelungen, einige wichtige Fakten, die ein schwaches Licht auf sein Schaffen und sein Leben werfen, zu sammeln und sie mit einigen historischen Rahmeninformationen zu ergänzen. Die Zahl dieser Informationen ist sehr bescheiden, wenn man bedenkt, wie groß der Beitrag Höckhs zu der deutschen und weltweiten Violinentwicklung war. Douglas A. Lee zählt ihn zu den Gründern der Violinschule des deutschsprachigen Raumes, zusammen mit Johann Georg Pisendel, Franz Benda und Leopold Mozart. Es lohnt sich also einen Blick in die historischen Quellen zu werfen.
Der am 22. Januar 1707 in Ebersdorf (Österreich) geborene Carl Höckh bekam die erste Violinausbildung bei seinem Vater, über dessen musikalischen Werdegang es keine Belege gibt – genauso wenig wie über seinen Gesangslehrer, den Direktor der Ebersdorfer Schule Ferdinand Dorfmüller. Man weiß nicht, welche stilistische Linie beide möglicherweise verfolgt haben könnten. Der jetzige Forschungsstand erlaubt uns auch nicht zu erfahren, welche künstlerischen und pädagogischen Wege ihn zu seiner für die damalige Zeit außerordentlichen geigerischen Kunst geführt haben könnten. Im Alter von 15 Jahren begann er seine Ausbildung in Pruck (heute Bruck an der Leitha), 1725 wurde er für 2 Jahre zum Militärdienst in das Regiment von Franz Paul Graf Weilli eingezogen. In seinem Werk „Historisch-kritische Beyträge zur Aufnahme der Musik“, Band III, Teil II, 1757, beschreibt Friedrich Wilhelm Marpurg Höckhs Tätigkeit dort als „Hoboist“. Manche Quellen verwechseln die Begriff „Hoboist“ oder auch „Hautboist“ mit der Funktion eines Oboisten. Es war aber eher die allgemeine Bezeichnung eines Bläsers in den Militärkorps, und so wurde sie auch von Marpurg benutzt. Höckh spielte während seines Militärdienstes Horn – wie auch in seinem späteren Dienst beim Landrat Szaniawski. Das Ende des Militärdienstes bildet eine wichtige Zäsur in Höckhs Leben. Nach zwei in der Nähe von Temesvár und Orsova (heute Timişoara und Orşova, Rumänien) verbrachten Jahren lernte er so bedeutende Persönlichkeiten wie den hervorragenden Geiger Franz Benda, den Bratschisten und Hornisten Wilhelm Weidner und den Flötisten Georg Czarth (Jiří Čart) kennen. In dieser Gesellschaft reiste er durch Polen, über Breslau bis nach Warschau.
Franz Benda erwähnt in seiner Autobiographie interessante Begebenheiten dieser Reise. So beschreibt er den ersten Aufenthaltsort der Musiker in der polnischen Hauptstadt: „Nun waren wiir also in Warschau dass wenige geld dass wir hatten […] machte dass wiir uns auff gute Recommendation eines Freundes den wir gleich Anfangs Können lernen, in der Vorstadt in dem so genannten Casimirschen Palais wo schon mehr als seit 50 Jahren Kein Mensch Mehr Gewohnet, einlogirten. Ein Einzig Kleines Stübchen hatte noch fenster und eine thiere die aber nicht sicher zugeschlossen werden Konte, Nicht weit davon wohnete ein deitscher Mahler. Sein Sohn übte sich in der Musique, diese guten leite erwiesen uns Viele liebe. Wenn wiir uns nun auff unsern Verwünschten Schlosse übten, so dachten die Vorbeygehenden Pohlen, die sache gienge nicht mit recht zu so dass sie glaubten wiir wären gespenster[.] dess Feiertags pflegten wiir in die Klöster zu Musiciren, die Heren Geistl. waren so gut beschenckten uns mit Rohen Stücken Fleisch welches alsden in Unsers Gönners des Mahlers Hause gekocht oder gebraten wurde”.
Um 1728 bekam Carl Höckh eine Stellung bei dem Warschauer Landrat Fabian Kazimierz Szaniawski. In allen bekannten Quellen wird dieser Name sehr unterschiedlich und meistens falsch geschrieben. Auch in dem ansonsten sehr präzisen Werk von Marpurg erschien eine gänzlich unverständliche Version – „Schukascheffski“ – die von modernen enzyklopädischen Beiträgen ohne Bedenken weitergeben wird. Es handelt sich aber um Fabian Kazimierz Żuchowski Szaniawski, dessen Palast in Warschau in der heutigen Miodowa – Strasse stand. Wegen zahlreicher Umbauarbeiten und wegen der Zerstörungen im Zweiten Weltkrieg ist es jedoch nicht mehr möglich, Spuren der mehrjährigen Tätigkeit Carl Höckhs in Warschau zu finden. Immerhin ist aber überliefert, dass Szaniawskis Ensemble zahlreiche, teilweise weite Reisen unternehmen musste, worüber sich die Musiker bitter beschwert haben sollen.
Franz Benda übernahm 1732 die Stelle eines Kammerviolinisten am Warschauer Hof des Sächsischen Kurfürsten Friedrich August I. von Sachsen, der auch König von Polen war (August II. von Polen), und stieg schnell zum Dresdner Hof auf. Diese Stellenrotation und die dynamische Situation der Musikkapellen erlaubten ihm nicht eine Einladung nach Zerbst anzunehmen. Für die dortige Stelle empfahl er daher seinen Freund Carl Höckh, der sich nach seiner Konversion zum Protestantismus und Szaniawskis Tod im Jahr 1733 gezwungen sah, Warschau zu verlassen. 1734/1735 übernahm er dann von Georg Sattler die Konzertmeisterstelle in Zerbst und blieb in dieser Funktion bis zu seinem Tode. Manchmal vertrat er den Musikdirektor Johann Friedrich Fasch, übernahm aber dieses Amt nie, selbst nicht nach dessen Tod im Jahr 1758, als Johann Georg Röllig diese Aufgabe übertragen wurde. Diese Tatsachen belegt die Inschrift der Ausgabe der Werke von Höckh aus dem Jahre 1761, in der er als Konzertmeister von Zerbst bezeichnet wird, sowie der Eintrag im Verstorbenenregister, aus dem hervorgeht, dass er diese Funktion bis zum Ende seines Lebens inne hatte. Carl Höckh war auch als Pädagoge tätig, zu seinen Schülern zählten einige bekannte Geiger: Johann Gabriel Seyffarth, Georg Peter Weimar, Friedrich Wilhelm Rust, Johann Wilhelm Hertel. Sein Beitrag zu der Violin¬entwicklung erlaubt ihn als einen der Gründer der deutschen Violinschule zu bezeichnen. Sein Privatleben verlebte Höckh einsam und starb als Junggeselle am 25. November 1773.
Das Schaffen Carl Höckhs umfasst ausschließlich Instrumentalwerke. Laut der heutigen Forschung zählen dazu einige Sinfonien, Violinsonaten, Parthien, Capricetti und Violin¬konzerte. Viele Werke gelten als verschollen, bei manchen ist die Echtheit nicht bewiesen. Eine zusätzliche Schwierigkeit beruht auf der sehr unterschiedlichen Schreibweise seine Namens: Höckh, Hök, Heck – sind nur einige davon. Die auf der CD aufgezeichneten Werke stammen aus zwei Quellen: der Sächsischen Landesbibliothek – Staats- und Universitätsbibliothek Dresden sowie aus Carl Philipp Emanuel Bachs „Musikalisches Vielerlei“, Hamburg 1770.
Die vorliegenden Werke präsentieren unterschiedliche Stile innerhalb derselben musikalischen Form: dreisätzige Form in der Folge: „langsam – schnell – schnell” in den Werken aus den Dresdner Manuskripten und „schnell – langsam – schnell” in den Werken aus „Musikalisches Vielerlei“. Die Dresdner Quellen bezeichnen einzelne Stücke nicht als „Sonaten“ sondern als „Violino solo“. In der Hamburger Ausgabe benutzt Bach die Bezeichnung „Sonata per il violino solo con basso”. Die Nomenklatur- und Formunterschiede sind für die Entstehungszeit typisch, der dreisätzige Aufbau der Werke spricht für die Form einer Sonate, auch wenn sie als Parthia oder Capricetto betitelt wurden. Dies zeugt von großem Formbewusstsein des Komponisten. Dass Höckhs Werke in einer größeren Sammlung von Carl Philipp Emanuel Bach auftreten ist bestimmt kein Zufall, sondern der Beweis einer echten Verbundenheit beider Künstler. 1758 wurde Berlin von russischen Truppen belagert. Bach verließ die Stadt und verweilte am Zerbster Hof bei der Familie Fasch. Da muss er mit Sicherheit Carl Höckh und seine Werke kennengelernt haben. Vermutlich haben sich die beiden Künstler aber schon im Jahr 1750 oder 1751 getroffen, als Höckh mit großem Erfolg Konzerte in Berlin gab und seine Violinkonzerte als „besonders hübsch“ bezeichnet wurden.
Die Reihenfolge der eingespielten Werke ist nicht zufällig, sondern beruht auf tonalen Zusammenhängen, wo es
möglich ist. Besonders interessant sind die erste und letzte Sonate der CD. Beide in D-Dur geschriebenen Werke ähneln sich stark in der Textur, besonders die ersten Sätze beider Sonaten, auch wenn der Satz der letzten Sonate stärker verziert ist. Die mittleren Sätze sind fast identisch. Die dritten Sätze verfügen über ein gemeinsames Kopfmotiv, das jedoch unterschiedlich weiterentwickelt wird und somit differenzierte virtuose Mittel verlangt. Beide Werke, die die CD- Aufnahme umrahmen, stellen ein interessantes Beispiel der Form- und Kompositions¬-entwicklung Carl Höckhs dar.
Alle auf dieser CD eingespielten Werke zeichnet die hohe Virtuosität des Violinparts aus. Höckh verlangt von dem Spieler deutlich mehr technische Fertigkeiten als andere Komponisten seiner Zeit. Doppelgriffe (sogar mit Dezimen), die Anwendung der 11. Lage, unglaublich schnelle Passagen sind nur einige dieser Herausforderungen. Die Melodik, Harmonie und Motivführung der Werke zeigen eindeutige Merkmale des galanten Stils. Da die Entstehungsdaten schwer rekonstruierbar sind – bei den Handschriften handelt es sich um die Abschriften unterschiedlicher Kopisten und die Drucke stammen aus späteren Zeiten – erlaubt uns einzig die stilistische Entwicklung der Werke eine gewisse Chronologie festzulegen. Die Rhythmik, manche melodische Wendungen und Verzierungen deuten auf Zusammenhänge mit dem Berliner Stil der 2. Hälfte des 18. Jahrhuderts hin. Obwohl die Faktur des Violinparts einigermaßen idiomatisch wirkt, verwendet Höckh häufig sehr mutige und anspruchsvolle Mittel. Die plötzlichen Sprünge von der 1. in die 6. Lage und die Anwendung der spezifischen und schweren Tonart E-Dur sind nur einige Beispiele des Bruches mit den bisherigen instrumentalen Konventionen auf der Suche nach neuen Klangmöglichkeiten. Alle genannten Elemente in Verbindung mit dem lyrischen Charakter der langsamen Sätze erlauben es, die Werke des Zerbster Konzertmeisters als vorromantisch zu bezeichnen. Sein Schaffen bildet zweifelsohne eine wichtige Etappe in der deutschen und europäischen Violinentwicklung. Um so schwerer ist das Fehlen seiner Werke auf dem phonographischen und auf dem Notenmarkt zu verstehen. Die vorliegende CD ist ein Versuch diese Lücke zu schliessen.

Mikołaj Zgółka
Übersetzung: Katarzyna Westerhaus